Effectieve studiekeuzebegeleiding: stel de juiste vragen

In de blogreeks 'Effectieve studiekeuzebegeleiding' delen wij onze ideeën over hoe je leerlingen kan aansporen aan de slag te gaan met hun studiekeuzeproces. In deze blog lees je alles over onze vijfde tip: Stel de juiste vragen.

Interesses in kaart brengen

In onze vorige blog stonden we stil bij manieren om leerlingen op hun ambities en kwaliteiten te laten reflecteren. Naast dat het belangrijk is dat leerlingen weten waar ze naartoe willen bewegen en waar ze goed in zijn, is het voor een passende studiekeuze van belang om te weten wat een leerling leuke activiteiten en onderwerpen vindt. Leerlingen vinden het vaak lastig om hun interesses goed in kaart te brengen. Sommige activiteiten of onderwerpen waar ze zich graag mee bezighouden zijn voor hen zo vanzelfsprekend, dat ze dit niet als een ‘interesse’ zouden bestempelen. Daarnaast denken leerlingen vaak dat een bepaalde interesse niet relevant is in de context van hun studiekeuze, terwijl deze interesse hen wel veel over zichzelf zou kunnen vertellen. Denk bijvoorbeeld aan een leerling die zegt dat zijn of haar grootste hobby kletsen met vrienden is. Op het eerste gezicht lijkt dit misschien niet veel te vertellen over de leerling en over welke opleiding bij deze leerling zou passen. Toch kan dit meer over de leerling vertellen dan je misschien denkt. Door vragen te stellen als: ‘Waar praat je dan graag over met je vrienden?’ en ‘Vind je het leuker om te luisteren of zelf aan het woord te zijn?’, diep je deze interesse verder uit en komen jij en de leerling zelf wel degelijk achter informatie die relevant kan zijn voor de studiekeuze van de leerling.

Door leerlingen vragen te stellen over hun interesses, kan je hen dus tot nieuwe ideeën of inzichten brengen. Vragen die je bijvoorbeeld kan stellen zijn: Bij welk onderwerp let je extra goed op in de les? Over welke gebeurtenissen of onderwerpen ga je discussies aan? Wat staat er op jouw ‘for you’ page op social media? En stel je voor, je neemt na je examen een tussenjaar waarin geld en tijd ongelimiteerd aanwezig zijn, hoe vul je dit dan in? Probeer zo veel mogelijk door te vragen, zodat echt duidelijk wordt wat een leerling interessant of leuk vindt aan een bepaalde activiteit of een bepaald onderwerp. Nadat je de interesses van de leerlingen hebt uitgediept, kan je hen motiveren om vanuit hier verder te denken: in welke opleiding zou (een deel van) deze interesse terug kunnen komen?

De kunst van het vragen stellen

Vragen stellen kan leerlingen dus helpen om achter hun interesses te komen, maar dat niet alleen: bij iedere stap in het studiekeuzeproces is het van grote waarde als jij als begeleider goede vragen stelt aan de leerling. Op die manier zet je de leerling aan tot reflectie. Maar hoe doe je dat, goede vragen stellen? Een eerste stap om een goede vragensteller te worden, is simpelweg door veel vragen te stellen. Natuurlijk is het aantal vragen niet de enige factor die de kwaliteit van een gesprek beïnvloedt: ook de toon, het type en de volgorde zijn van belang. Neem een vriendelijke, open en geïnteresseerde houding aan, zodat de leerling zich makkelijker openstelt. Daarnaast is het belangrijk om zo veel mogelijk open vragen te stellen. Open vragen zijn vragen die niet met ‘ja’ of ‘nee’ te beantwoorden zijn, en nodigen de leerling uit om meer te vertellen. Zorg ervoor dat de eerste vragen eenvoudig zijn en niet gevoelig liggen bij de leerling. Bouw vervolgens langzaam op naar vragen die complexer en mogelijk ook gevoeliger van aard zijn.

Onderdeel van goed vragen stellen, is om goed om te gaan met de antwoorden die de leerling geeft. Probeer je oordeel zo veel mogelijk achterwege te laten, en vraag door. Ieder antwoord kan weer voer geven voor een nieuwe vraag. Los van alle gesprekstrucjes die je kan toepassen, is de belangrijkste tip die we je kunnen geven, om nieuwsgierig te zijn. Als je oprecht nieuwsgierig bent naar de leerling en wat hem of haar bezig houdt, komen de goede vragen vanzelf!

Oefening: laat leerlingen elkaar interviewen

Naast dat je zelf als begeleider je leerlingen zo veel mogelijk vragen wil stellen in hun studiekeuzeproces, kan je leerlingen ook aanmoedigen om elkaar te bevragen. Een goede manier om dit voor elkaar te krijgen, is door ze elkaar te laten interviewen. Naast dat dit nieuwe inzichten kan opleveren, is het stellen van vragen een nuttige vaardigheid waarvan leerlingen ook in hun vervolgopleiding, functie of beroep de vruchten zullen plukken.

Begin de oefening met het gezamenlijk formuleren van goede vragen. Goede vragen zijn open van aard en beginnen bijvoorbeeld met hoe, wat, waar, wanneer en waarom. Leer leerlingen vervolgens de kunst van het doorvragen. Bijvoorbeeld:

Waar voer je wel eens discussies over? Welk standpunt neem je tijdens zo’n discussie in? Wat voor gevoel roept zo’n discussie bij je op? Waarom maakt thema XX je zo boos/verdrietig/gefrustreerd? Als je de tijd en de middelen zou hebben om iets aan thema XX te veranderen, wat zou je dan doen?

Of:

Welke sport beoefen je graag? Wat maakt dat je het leuk vindt om deze sport te beoefenen? Wat doe je tijdens het beoefenen van deze sport precies? Wat is jouw rol? Wat zegt dit over jouw vaardigheden? Wat zegt dit over jouw eigenschappen? Hoe zou je deze vaardigheden en eigenschappen ook in je studie/werk kunnen inzetten?

Laat leerlingen tweetallen vormen en een aantal thema’s opschrijven waar ze hun klasgenoot over willen bevragen. Laat ze vervolgens een aantal vragen formuleren zoals in bovenstaande voorbeelden. Door ze eerst zelf te beantwoorden, kunnen ze hun eigen vragen op de proef stellen. Beantwoorden leerlingen de vragen met een simpele ‘ja’ of ‘nee’? Laat ze dan de vraag herformuleren. Leiden de vragen tot langere, meer inhoudelijke antwoorden? Top! Niets meer aan doen! Tijdens het interviewen kan je zelf ook meeluisteren. Eventueel kan je aan het einde van een interview zelf nog doorvragen op een antwoord dat nog niet helemaal is uitgediept. Op die manier komt er nog meer informatie boven tafel en geef je meteen het goede voorbeeld.

Vragen stellen motiveert!

Naast dat het stellen van vragen nieuwe informatie oplevert, kan het helpen om je leerlingen te motiveren (nog) meer met hun studiekeuze aan de slag te gaan. Vragen leveren namelijk vaak nieuwe mogelijkheden op om verder te onderzoeken. Dit zijn waarschijnlijk mogelijkheden waar de leerling zelf enthousiast van wordt, omdat deze echt uit henzelf komen in plaats van dat jij of iemand anders hen een bepaalde richting in heeft geduwd. Hierdoor wordt de kans groter dat de leerling zich gemotiveerd voelt om deze mogelijkheid verder uit te pluizen. Daarnaast zorg je er door zo veel mogelijk vragen te stellen voor dat de leerling echt zelf gaat nadenken, waardoor de leerling meester van zijn of haar eigen studiekeuzeproces wordt. Dit werkt motiverend (wil je hier meer over weten, kijk dan eens naar deze blog). Kortom: wees nieuwsgierig, stel zo veel mogelijk vragen, en motiveer zo jouw leerlingen om tot het antwoord op die ene vraag te komen waar ze maar al te graag een antwoord op willen vinden: wat moet ik gaan studeren?