Effectieve studiekeuzebegeleiding: zet leerlingen aan tot reflectie

In de blogreeks 'Effectieve studiekeuzebegeleiding' delen wij onze ideeën over hoe je leerlingen kan aansporen aan de slag te gaan met hun studiekeuzeproces. In deze blog lees je onze vierde tip: Zet leerlingen aan tot reflectie.

Zelfreflectie

Om tot een studiekeuze te komen is het belangrijk dat leerlingen vaardig worden in reflecteren. In onze eerste tip ‘Bied structuur en ondersteuning’ hebben we uitgelegd dat belangrijk is om leerlingen eerst op zichzelf te laten reflecteren, en daarna pas te laten kijken naar mogelijke opleidingen die aansluiten bij wie ze zijn, wat hun ambities zijn, en wat ze leuk vinden. In deze blog gaan we nader in op een aantal methoden die je kunt inzetten om leerlingen aan te zetten tot reflectie.

Visualisatieoefening

In onze workshops laten we leerlingen nadenken over hun ambities. Wanneer je leerlingen vraagt om hun ambities op te schrijven, is dit voor veel van hen een lastige en abstracte opdracht. Daarom werken wij met een visualisatieoefening. We nodigen de leerlingen uit om zich voor te stellen dat ze 40 jaar oud zijn en stellen vervolgens verschillende vragen om hun fantasie op gang te helpen, bijvoorbeeld: In wat voor huis woon je? Wonen er nog meer mensen in dat huis? Moet je ergens naartoe om te gaan werken, of klap je je laptop op de keukentafel open en werk je vanuit huis? Werk je alleen of met anderen samen? Hoe veel structuur heb jij in je week? Is er een maatschappelijk thema waar jij aan bijdraagt? Hoe belangrijk is geld voor jou? Terwijl wij deze vragen stellen, schrijven de leerlingen alles op wat bij hen opkomt.

We merken dat veel leerlingen met enige weerstand aan deze oefening beginnen, maar vervolgens toch door een of meerdere vragen geprikkeld worden en beginnen te schrijven. Hierdoor ontstaat er een beeld van wat de leerling belangrijk vindt in zijn of haar leven. Het is ook mooi om deze oefening vervolgens na te bespreken: soms worden leerlingen geïnspireerd door de dromen en ambities van elkaar. Wanneer we deze oefening uitvoeren, benadrukken we altijd dat het helemaal niet gek is als leerlingen nog niet weten waar ze precies naartoe willen en dat ambities veranderlijk zijn. Ons doel met deze oefening is om omhoog te laten komen wat toekomstbeelden zijn waar de leerlingen op dit moment enthousiast van worden. Dat betekent niet dat dit vaststaat: dikke kans dat wanneer de leerling een jaar later deze oefening opnieuw zou doen, er weer iets anders op papier zou komen te staan en dat is niet erg. Het gaat erom dat de leerlingen leren om af en toe stil te staan bij wat ze belangrijk vinden in hun leven, waar ze naartoe aan het bewegen zijn en of dat overeenkomt met waar ze naartoe zouden willen bewegen.

Kwaliteitenkaartjes

Tijdens onze workshops staan we niet alleen stil bij de ambities van de leerlingen, maar ook bij hun kwaliteiten en eigenschappen. Veel leerlingen vinden het lastig om over zichzelf te zeggen waar ze goed in zijn, terwijl dit wel belangrijk is om mee te nemen bij het maken van een studiekeuze. Om hun zelfreflectie op gang te brengen, zetten wij graag kwaliteitenkaartjes in. Dit zijn kaartjes met daarop verschillende eigenschappen en vaardigheden. Dit soort kaartjes kan je zelf ook makkelijk maken. Probeer in dit geval ook eigenschappen en vaardigheden op de kaartjes te schrijven waar een leerling misschien niet meteen aan denkt, zoals: ‘met geld omgaan’, of: ‘bemiddelen tijdens een ruzie’.

Laat leerlingen in duo’s de kaartjes doornemen en de eigenschappen en vaardigheden die ze bij zichzelf herkennen, opschrijven. Stimuleer leerlingen daarnaast om als ze een eigenschap of vaardigheid langs zien komen die ze bij de ander vinden passen, dit aan diegene te vertellen. Soms zien mensen in de omgeving van de studiekiezer kwaliteiten, die voor de persoon zelf vanzelfsprekend zijn en daarom niet worden opgeschreven. Door de studiekiezer te stimuleren ook aan anderen te vragen hoe zij hem of haar zien, ontstaat er een nog vollediger beeld. Het is vervolgens aan de studiekiezer zelf om te bepalen met welke observaties hij of zij het eens is, en met welke niet.

Kwaliteiten zijn veranderlijk

Net als dat het belangrijk is om wanneer je met leerlingen over hun ambities praat, te benadrukken dat deze niet vast hoeven te liggen, is dit ook van belang wanneer je met ze nadenkt over hun kwaliteiten. Hoewel het belangrijk is voor leerlingen om een studie te kiezen die aansluit bij waar ze goed in zijn, is het zonde als ze een opleiding links laten liggen die hen eigenlijk heel leuk lijkt, omdat ze denken dat ze een onderdeel hiervan niet goed zouden kunnen. Een voorbeeld van een vaardigheid waar veel leerlingen onzeker over zijn, is presenteren. Voor veel studies is dit een handige vaardigheid om te hebben. Wat veel leerlingen vergeten, is dat ze deze vaardigheid nog kunnen ontwikkelen tijdens hun opleiding. Dat ze nu (nog) niet zonder zenuwen en vol zelfvertrouwen voor een groep staan, wil niet zeggen dat ze daarom niet voor een studie zouden kunnen kiezen waar presenteren een onderdeel van is. Ze kunnen hier nog in groeien.

Growth en fixed mindset

Of een leerling het gevoel heeft dat zijn of haar kwaliteiten vast staan of veranderlijk zijn, heeft invloed op de motivatie van die leerling. Dit blijkt uit onderzoek van hoogleraar psychologie Carol Dweck, wie onderscheid maakt tussen een fixed mindset en een growth mindset (2006). Mensen die een fixed mindset hebben, geloven dat hun kwaliteiten vast staan. Deze mindset zorgt er volgens Dweck voor dat iemand continu de behoefte voelt om zichzelf te bewijzen, en situaties waarin het risico bestaat dat deze persoon niet goed kan wat van diegene gevraagd wordt, uit de weg gaat. Hiertegenover staan mensen met een growth mindset. Zij hebben de overtuiging dat de vaardigheden en eigenschappen die ze op dat moment hebben een startpunt vormt, waarvanuit ze zich verder kunnen ontwikkelen. Nieuwe situaties vormen groeimogelijkheden, waarin het ook niet erg is als iets niet (meteen) lukt, omdat deze mensen weten dat ze hiervan leren en hun vaardigheden aan het ontwikkelen zijn. Deze growth mindset zorgt voor meer motivatie, omdat leren veel leuker wordt wanneer je niet constant het gevoel hebt dat je jezelf moet bewijzen en geen fouten mag maken.

Als begeleider kan je leerlingen helpen om een growth mindset aan te leren, door hen meer te complimenteren op het proces, bijvoorbeeld hun doorzettingsvermogen, dan op de resultaten die ze boeken. Daarnaast kan je hen uitleggen dat hun kwaliteiten niet vast staan. Je kan bijvoorbeeld jezelf als voorbeeld geven: waar was jij zelf vroeger nog niet goed in, wat nu wel terugkomt in je werk en je goed af gaat? Op die manier inspireer je misschien die ene leerling die ervan droomt om ooit voor een groep te staan, maar dat nu nog niet durft, om het toch te gaan proberen.

Reflectie op de match tussen leerling en opleiding

Nadat leerlingen op zichzelf hebben gereflecteerd, zijn ze klaar om op zoek te gaan naar een opleiding die aansluit op wie zij zijn. Stimuleer leerlingen om na elke stap die ze ondernemen een kort moment van reflectie te nemen: wat vind je van wat je nu over deze opleiding ontdekt hebt? Sluit dit aan op wie jij bent, wat je leuk vindt en waar je naartoe wilt? Een simpele maar effectieve manier om hen aan te zetten op deze reflectie, is om wanneer een leerling een opleiding op het oog heeft, te vragen op welke manier de leerling de match ziet tussen zichzelf en de opleiding. Wanneer een leerling dit goed kan vertellen, heeft hij of zij hier waarschijnlijk goed op gereflecteerd. Zo niet, dan levert het stellen van deze vraag een mooi moment van reflectie op. En wij kunnen het niet vaak genoeg zeggen: hoe meer reflectie, hoe groter de kans op het vinden van een studie die echt past!