Studiekeuze en eerstegeneratiestudenten: de invloed van culturele factoren
Na de zomer beginnen duizenden jongeren aan een spannende reis richting het hoger onderwijs. Voor een aanzienlijk deel van hen is die reis extra spannend: zij zijn de eersten in hun familie die gaan studeren. In Nederland gaat het om bijna één op de drie studenten - de eerstegeneratiestudent. Hoe begeleid je deze jongeren effectief naar een passende studiekeuze?
Bij eerstegeneratiestudenten kan de impact van culturele, sociale en economische factoren groot zijn. In deze blogreeks delen we inzichten uit onderzoek en praktijk, met praktische handvatten voor onderwijsprofessionals. Want studiekeuze draait niet alleen om motivatie of informatie, maar ook om context!
Wie zijn eerstegeneratiestudenten?
Eerstegeneratiestudenten zijn jongeren van wie de ouders niet hebben gestudeerd in het hoger onderwijs. In Nederland is dat bijna een derde van de studentenpopulatie (CBS, 2023). Deze groep kan kampen met structurele obstakels:
• Weinig kennis over het HO-systeem
• Geen netwerk van ervaringsdeskundigen
• Druk vanuit familie, vooral in collectivistische culturen
• Soms minder ondersteuning van thuis mogelijk
Culturele dynamieken: beslissen doe je samen
Voor veel eerstegeneratiestudenten, zeker met een niet-westerse migratieachtergrond, staat de studiekeuze niet op zichzelf. In collectivistische culturen speelt de familie een centrale rol in levensbeslissingen. Leerlingen kiezen niet alleen voor zichzelf, maar voor het succes van het gezin. De keuze voor een studie raakt daarmee naast persoonlijke ambities, ook verwachtingen vanuit thuis. Die diepe verantwoordelijkheid kan motiveren, maar ook overweldigen. Studies tonen aan dat deze dynamiek het zelfstandig reflecteren en kiezen kan belemmeren (Denessen, 2020).
Dit verschilt sterk van individualistische culturen, waarin jongeren aangemoedigd worden om zelfstandig te kiezen, los van gezinsverwachtingen. Begeleiders doen er goed aan deze culturele dynamieken te herkennen en bespreekbaar te maken.
Wat kun je doen als decaan of mentor?
1. Creëer een open, veilige ruimte. Een empathische benadering helpt leerlingen zich gezien en begrepen te voelen. Cultuurtolk beschrijft 3 ingrediënten om cultuursensitief te denken, communiceren en handelen in het onderwijs. Een goed startpunt voor wie cultuur-sensitiever wil begeleiden.
2. Onderzoek intrinsieke motivatie. Laat leerlingen nadenken over wat hen beweegt, los van de verwachtingen van ouders of de druk om ‘succesvol’ te zijn. Workshops zoals die van Scopos, of 1-op-1-gesprekken over waarden, interesses en zelfbeeld geven jongeren de ruimte om keuzes te maken die echt bij hen passen.
3. Versterk het zelfvertrouwen met voorbereidende programma’s Kampt een leerling met twijfels of onzekerheden, ook nadat de studiekeuze is gemaakt? Verwijs dan eens naar voorbereidende programma’s die hogescholen en universiteiten vaak kosteloos aanbieden, zoals het pre-academic programme van de Erasmus Universiteit. Hierin leren aankomende studenten wat erbij komt kijken om succesvol te starten in het hoger onderwijs. Er is aandacht voor motivatie, zelfbeeld, studievaardigheden en het omgaan met prestatiedruk: thema’s die voor eerstegeneratiestudenten extra relevant kunnen zijn. Zulke programma’s bieden niet alleen praktische handvatten, maar versterken ook het gevoel van ‘ik hoor hier’.
Kijktip: Ricky the Imposter Wil jij je verdiepen in de wereld van leerlingen van kleur die voor het eerst gaan studeren? Ricky Mohabbat je mee in zijn reis inclusief familieverwachtingen, prestatiedruk en imposter syndrome.
